6 μέρες κράτησε το πείραμα του Stanford Prison και διακόπηκε εσπευσμένα επειδή οι εμπλεκόμενοι κινδύνευαν με ανήκεστη βλάβη στην ψυχική τους υγεία. 6 δεκαετίες (από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ) οι Παλαιστίνιοι βιώνουν μια απείρως φρικτότερη δοκιμασία χωρίς να ιδρώνει το αυτί κανενός διεθνούς οργανισμού…
Είναι «γνωστό τοις πάσι» το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, η εξολόθρευση πάνω από 6 εκατομμυρίων ανθρώπων από τους Ναζί κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Η διεθνής κοινότητα κατέβαλε κάθε προσπάθεια, μετά τον πόλεμο, να απαλύνει τον πόνο ενός κατατρεγμένου λαού και συνεχίζει, δικαίως, να διατηρεί το Ολοκαύτωμα ζωντανό στις μνήμες όλων των ανθρώπων. Παραδόξως, όμως, όταν τα θύματα μετατράπηκαν σε θύτες, οι ισχυροί της γης σφυρίζουν αδιάφορα ωσάν να μην έχουν αντιληφθεί πως ο συμπαθής Δαβίδ με τη σφεντόνα έχει πλέον υιοθετήσει το ρόλο του σιδερόφρακτου Γολιάθ…
Δεν θα επιχειρηματολογήσουμε για το πόσο απάνθρωπο είναι να υπάρχει ακόμα και σήμερα αυτή η τεράστια υπαίθρια φυλακή στη λωρίδα της Γάζας. Θεωρούμε ότι είναι ουσιαστικότερο να κατανοήσουμε πώς κάποιος μπορεί να γίνει δυνάστης ή σκλάβος απ’ τη μια στιγμή στην άλλη, ώστε να πάψουμε να παίζουμε το ρόλο του παθητικού παρατηρητή. Και η ευκολία με την οποία ο άνθρωπος μετατρέπεται σε θηρίο καταδεικνύεται εντονότατα στο πείραμα του ψυχολόγου Ζιμπάρντο.
Πολλοί/ες από μας θεωρούμε πως οι ρόλοι που υιοθετούμε στη ζωή μας συνάδουν με το χαρακτήρα μας. Το πείραμα του Stanford Prison απέδειξε, όμως, ότι πολλές φορές η συμπεριφορά μας είναι ανάλογη του ρόλου που υιοθετούμε με ή παρά τη θέλησή μας. Ας δούμε εν συντομία το πείραμα και τις τρομακτικές αποκαλύψεις που οδήγησαν στην πρόωρη διακοπή του:
Ο καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, Φίλιπ Ζιμπάρντο θέλησε να εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο οι ρόλοι των φυλάκων και των εγκλείστων σε μια φυλακή επηρεάζουν τη συμπεριφορά αυτών των ανθρώπων. Ο καθηγητής επέλεξε να μην πραγματοποιήσει το πείραμα σε μια κανονική φυλακή όπου οι παγιωμένοι ρόλοι κι οι αυστηροί κανόνες θα εμπόδιζαν την εξαγωγή ορθών συμπερασμάτων. Επέλεξε ως «φυλακή» το υπόγειο του Πανεπιστημίου και έκανε το πείραμα το καλοκαίρι που οι φοιτητές απουσίαζαν σε διακοπές. Ανακοίνωσε δημοσίως το πείραμα και ζήτησε εθελοντές για να το πραγματοποιήσει. Από τους 75 νέους που προθυμοποιήθηκαν να συμμετάσχουν σε μια δεκαπενθήμερη δοκιμασία, ο Ζιμπάρντο κατέληξε σε 21 – τους ψυχικά υγιέστερους- εθελοντές. Εντελώς στην τύχη, δέκα από αυτούς θα έπαιρναν το ρόλο του φυλακισμένου κι έντεκα το ρόλο του φύλακα. Η μόνη εντολή που έδωσε ο Ζιμπάρντο στους «φρουρούς» ήταν να τηρούν το νόμο και την τάξη.
Και το πείραμα ξεκίνησε. Οι «φυλακισμένοι» συνελήφθηκαν από πραγματικούς αστυνομικούς ξαφνικά στο σπίτι τους ( για να γίνει πιο ρεαλιστικό το πείραμα) κι οδηγήθηκαν στη «φυλακή» δηλαδή στο υπόγειο του Πανεπιστημίου που είχε διαμορφωθεί ανάλογα. Στο πείραμα ο Ζιμπάρντο είχε και παρατηρητές, ψυχολόγους ή φοιτητές, για να μπορέσει να εξαγάγει ασφαλέστερα συμπεράσματα.. Η πρώτη μέρα κύλησε χωρίς απρόοπτα. Τη δεύτερη μέρα σημειώθηκε μαζική εξέγερση των «φυλακισμένων» που απαιτούσαν καλύτερες συνθήκες κράτησης. Οι «φρουροί» μετά από σύντομη διαβούλευση επινόησαν σκληρά μέτρα καταστολής που απέβλεπαν στην ισοπέδωση της προσωπικότητας των «εγκλείστων» Τα καψόνια και τα εικονικά βασανιστήρια οδήγησαν πέντε «φυλακισμένους» σε κατάσταση αλλοφροσύνης και γρήγορα ο Ζιμπάρντο τους απέσυρε από το πείραμα. Οι άλλοι πέντε υπάκουαν πλέον με απίστευτη δουλικότητα σε όλες τις εντολές, αλλά την έκτη μέρα, πάνω που παγιώθηκαν οι ρόλοι κι ο Ζιμπάρντο φαινόταν να «έχει χάσει κι αυτός τη μπάλα» αφήνοντας τη βία να κλιμακώνεται επικίνδυνα, επενέβη μια μεταπτυχιακή φοιτήτρια, εκ των παρατηρητών του πειράματος. Απαίτησε τη διακοπή του πειράματος και ταρακούνησε και τον ίδιο τον καθηγητή που αργότερα αποφάσισε να την παντρευτεί!
Αν αναλογιστούμε ότι οι νέοι , οι εμπλεκόμενοι στο πείραμα, ήταν πολίτες με λευκό ποινικό μητρώο, ψυχικά υγιείς που βρέθηκαν όλως τυχαία σε κάποιο ρόλο που δεν είχε καμιά σχέση με τον πραγματικό τους χαρακτήρα, θα πρέπει να ανησυχήσουμε για το πού μπορεί να οδηγηθεί ο άνθρωπος μέσα από κάποιο ρόλο που καλείται ή του επιβάλλεται να διαδραματίσει. Η υπαίθρια φυλακή της Γάζας αποτελεί ένα εκκωφαντικό κώδωνα κινδύνου για το πόσο επικίνδυνος μπορεί να γίνει ο άνθρωπος. Κι άλλα περιστατικά, όπως οι βασανισμοί στο Αμπού Γκράιμπ αλλά και σε κάθε φυλακή του πολιτισμένου κόσμου μας θα έπρεπε να μας ανησυχούν. Ακόμη και πιο «ανώδυνα» ζητήματα, όπως η βία των Μ.Α.Τ στις καθαρίστριες, θα έπρεπε να μας προβληματίζουν μιας και δεν εξηγούνται με την απλή λογική. Άνθρωποι που προέρχονται από την εργατική ή τη φτωχή αγροτική τάξη να φέρονται βίαια σε γυναίκες που θα μπορούσαν να ήταν μανάδες τους, που απλώς διεκδικούν το δικαίωμά τους στη δουλειά, είναι κάτι που φαίνεται παράλογο…
Τελικά, μπορεί να λέμε ότι έχουμε διανύσει εκατοντάδες χρόνια πολιτισμού αλλά είναι πολύ εύκολο να πισωγυρίσουμε σε άγριες καταστάσεις αφού λίγοι άνθρωποι μπορούν να κρατήσουν την ανθρωπιά τους κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.
Πέρασαν πάνω από δυόμισι χιλιάδες χρόνια κι ακόμα ακούγεται επίκαιρη η ρήση του Μενάνδρου:
Ὡς χαρίεν ἔστ’ ἄνθρωπος, ὅταν ἄνθρωπος ᾖ: Πόσο χαριτωμένο πράγμα είναι ο άνθρωπος, όταν είναι άνθρωπος!
Κι αν τότε αποτελούσε έκπληξη ο άνθρωπος που δικαίωνε την ιδιότητά του κι έδινε χαρά στους συνανθρώπους του, ακόμη και σήμερα η εικόνα του «χαριτωμένου» ανθρώπου εξακολουθεί να είναι «είδος εν ανεπαρκεία.»
ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΠΟΛΙΤΩΝ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ 